Çağımızın Hastalığı ;
Periferik Damar Hastalığı
Periferik damar hastalığı nedir ?
Genel olarak ayak damarlarının tıkanıklığı olarak tarif edeceğimiz Periferik damar hastalığı, kalp ve beyin dışındaki tüm kan damarlarının(atardamar) hastalıklarını ifade eder.En sık neden ateroskleroz yani damar sertliğidir.Genelde 50 yaş üzerindeki erkeklerin %5-15, 70 yaş üzerinde ise % 20 den fazla oranda periferik damar hastalığı bulunur.
Önemli bir özelliği sessiz seyretmesi olup ; periferik arter hastalığına sıklıkla koroner damar hastalığı ve şah damar hastalığı eşlik ettiğinden , bu hastalık tablolarına bağlı olarak ciddi sorunlar ve hayati risk taşımaktadır.
Damar sertliği ne zaman başlar? Nasıl olur? Plak nedir?
Damar sertliği genç yaşta başlar ve yaşla birlikte giderek artar. Kan damarı içinde kanın akışı ırmakta akan suyun akışı gibidir. Ortada çok hızlı akış varken, kenarda akış yavaştır. Irmak kenarında çöplerin birikmesi, kıyıya vurması gibi kanda yüksek olan yağlar da damarın kenarında birikir. Bu birikim damar duvarında bulunan çöpçü hücrelerin sayısının artmasına ve o alanın kabararak şişmesine ve damar çapının giderek daralmasına hatta tam tıkanmasına neden olur. Damar çapını daraltan bu yapı "plak" olarak isimlendirilir. Plak büyüdükçe gerilmeye bağlı olarak damar içinde plak yırtılması ve buna bağlı "ülser" denilen , damarın tıkanması ile enfarktüs gelişimine yol açabilen damar içi yaralar oluşur.
Damar içinde kolesterol birikimine bağlı Ateroskleroz gelişimi ve damar tıkanıklığı
Tedavi edilmez ise hangi sorunlar ile karşılaşılır?
Damar sertliğine bağlı aterosklerozun oluşturduğu damar içi yara olarak tarif ettiğimiz ülser iki nedenle kötüdür. Plak içinde bulunan maddeler damar içine boşalarak daha uçta bulunan küçük damarları tıkar. Yaranın olduğu plak yüzeyine ise kanda bulunan pıhtılaşmayı sağlayan hücreler yapışır ve yarayı kapatır. Bu kan pıhtısı damar içinin daha da daralmasına neden olur. Yine bu pıhtı kan akışı sırasında bu noktada tutunamaz ise kopar ve geçemeyeceği kadar küçük damara giderek orayı tıkar. Tüm bunlar damarın vücudu besleyememesine yol açar. Sonuçta tıkalı damarın ilgilendiğ organa göre kalp krizi, ayaklarda gangren, felç tablosu gelişebilir. Damar pıhtılaşması yada tıkanıklığının beyindeki karşılığı ise tek gözde görmenin kaybı, kol ya da bacakta güçsüzlük, uyuşma, konuşma bozukluğu, yürümede dengesizlik, konuşmada bozulma gibi geçici yada kalıcı olabilen durumların ortaya çıkmasıdır.
Bacak damar hastalıklarında en yaygın şikayet; yürümek,koşmak, merdiven çıkmakla meydana gelen ve dinlenmekle geçen tipik baldır ağrısıdır.Zamanla ağrı istirahatte de oluşur, ayak damar tıkanıklığının artmasına bağlı olarak ayakta iyileşmeyen yaralar ve gangren gelişebilir.
Ayak damarında tıkanıklık ve gangren gelişimi
Periferik damar hastalığında tedavi yöntemleri:
Periferik damar hastalığının tedavisindeki amaçlar şunlardır:
1. Yürüme ile meydana gelen bacak ağrısının ortadan kaldırılması
2. Bacakta ağrı oluşumuna kadar olan yürüme mesafesinin arttırılması için egzersiz kapasitesi yükseltmek
3. Ayaklarda açık yara, gangren veya ayak veya bacağın kesilmesine neden olabilecek olan ciddi damar tıkanıklığının ilaç tedavisi yada cerrahi yöntemlerle giderilmesi.
Periferik damar hastalığının tedavileri arasında yaşam ve beslenme şeklinin değiştirilmesi, düzenli egzersiz, ilaç tedavisi, anjioplasti (nalon,stent vs) ve cerrahi olarak damar ameliyatları gibi tedavi yöntemleri bulunmaktadır.
Yaşam ve beslenme şeklinin değiştirilmesi:
Sigaranın bırakılması, periferik damar hastalığının daha fazla ilerlemesini durdurarak, istirahat ağrısının oluşmasını veya ayak veya bacağın kesilmesi gereksinimini önler.
Sağlıklı bir diyet, kandaki kolesterol ve diğer yağ düzeylerinin düşürülmesi ve kan basıncının kontrol altında tutulmasına yardımcı olur.
Şeker hastalığının kontrol altında tutulması.
· Düzenli egzersiz: Uygun egzersiz, hem kasların oksijeni daha etkin olarak kullanabilmesi için yardımcı olmakta hem de kollateral dolaşımın (tıkanıklık ötesine doğru gelişmiş küçük atardamar dallarından oluşan yeni damar ağı) gelişmesini hızlandırmaktadır
İlaç tedavisi:
Bazı insanlar için yaşam ve beslenme şeklinin değiştirilmesi, periferik damar hastalığının önlenmesi için yeterli olmakta iken diğer bir kısmında ilaç tedavisi veya ameliyat gerektirebilecek kadar ileri hastalık gelişmiş olabilir. Bu grup periferik damar hastalığı olan bireylerde kan sulandırıcı, kolesterol düşürücü, tansiyon düzenleyici gibi değişik ilaçlar tedavide sıklıkla kullanılmaktadır.
Cerrahi tedavi yöntemleri:
Periferik damar hastalığının tedavisi için uygulanan cerrahi tedavi yöntemleri arasında periferik bypass işlemleri ve endarterektomi bulunmaktadır. Bypass cerrahisi; vücutdan alınan bir toplardamar veya sentetik bir damar ile tıkalı alanın öncesinden sonrasına oluşturulan yan bir yol ile kan akışının yeniden temin edilmesini sağlamaktadır. Endarterektomi işleminde ise kol veya bacaklara giden damar içerisinde tıkanıklığa neden olan plak tabakası temizlenmektedir. Son zamanlarda düşük enerjili lazer tedavisi kalp damar hastalıklarında özellikle atardamar tıkanıklığı olan hastalarda en son ve en iyi tedavi yöntemidir.
Ayak damarının tıkanıklığına yönelik suni damar ile yapılmış bypass görünümü
Damar sertliğinden korunmak için ne yapmak gerekir? Geri döner mi?
Sağlıklı bir damar yapısı için hiç bırakılmaması gereken şey "düzenli egzersiz yapılması" durumudur. Egzersiz ile damarın genişleyip daralabilme yeteneği korunur. Yine damar duvarını aşırı derecede geren hastalıklardan örneğin yüksek tansiyondan normal tansiyon değerlerine inerek kurtulmak doğru davranış olacaktır. Damar duvarının genişleyebilme yeteneğini etkileyen şeker hastalığı gibi hastalıklar da ciddi bir şekilde tedavi edilmelidir. Sigara bırakılmalı, hatta sigara içilen ortamlara bile hiç girilmemelidir. Kandaki yağ miktarını düşük tutmak ta hastalığı sınırlandıracaktır. Tedbirlere uyum sağlandığında bu süreçler geri dönüşüm göstermektedir.Ateroskleroz tüm vücutda etkili olduğu için alınan önlemler ile periferik damar hastalığı yanısıra koroner damar, şah damar hastalıkları açısındanda korunma sağlanabilmektedir. Hastalık belli bir aşamayı geçmiş ve plakların oluşmuş iken de darlık dereceleri 6 aylık aralıklar ile takip edilmeli, gerekirse cerrahi tedaviler ile ya da damar içi girişimsel yöntemler ile darlığın artması ya da tıkanmanın oluşması engellenmelidir.
