Prof Dr Özalp Karabay
Dokuz Eylül Üniversitesi Kalp Damar Cerrahi AD
Hamilelikte varis gelişimi ve emboli oluşumu
Hamilelik sırasında hormonal ve kimyasal değişiklikler özellikle ilk üç ayda deri içinde görülen renkli kılcal damarlar ve deri altında genişlemiş 1-2mmlik yeşil geniş damarlar veya daha geniş varis pakelerin ortaya çıkmasına ,yada daha önce var olanların artmasına neden olabilir
Hormonal değişiklikler aynı zamanda toplardamar duvar elastikiyeti ve yapısına etki ederek, kanın geri kaçmasına engel olan kapakçıkların çalışmasının bozulmasına ve toplardamarlarda yetmezliğe neden olabilir.
Hamileliğin ilerleyen dönemlerinde vücudun su tutmasına bağlı olarak doku ve dolaşımdaki sıvı miktarının artması, hamileliğin daha ilerleyen dönemlerinde anne rahminin büyüyerek bacaktan gelen toplardamarlara bası yapması nedeniyle bacaklarda toplardamarlar içinde venöz tansiyonun artmasıda varislerin ortaya çıkmasında önemli rol oynamaktadır.
Hamilelikteki tüm bu nedenler; hormonal değişimler, kilo alımı, su tutulması bir araya gelip vücutta, bacaklarda değişik görünüş ve şekillerde kılcal damarlardan belirgin varis pakelerine kadar değişebilen varislerin ortaya çıkmasına neden olmakta , ayrıca daha önceden var olan varislerdede artış göstermektedir.
Hamilelikte varisin oluşturduğu şikayetler
Hamilelik sırasında ortaya çıkan varisler öncelikle görsel rahatsızlık yaratır, ilerleyen dönemdede ağrı, hassasiyet,dolgunluk, kaşıntı, yorgunluk gibi yakınmalara neden olabilir . Hamilelikte bacak toplardamarlarında venöz hipertansiyona bağlı bacaklarda kanın göllenmesi ayakta uzun süre kalmaklabacaklarda ağırlık,dolgunluk hissi, şişlik ve ağrıyı oluşturmaktadır.Bacaklardaki şişlik ve ağrılar başta olmak üzere görülen tüm bu değişiklikler daha çok hamileliğin neden olduğu hormonal değişim, vücutta su tutulması ve rahmin toplardamarlara yaptığı basıya bağlıdır.
Bacaklarda ortaya çıkan varis görüntüleri, damarların belirginleşmesi, sayılarının artması, kabarması ,ayak bileği ve etrafındaki renk değişiklikleri hamilelik döneminde endişe yaratmakla birlikte alınacak basit önlemler ve egzersizlerle doğum sonrası büyük oranda düzelmektedir.
Hamilelikte Varis Egzersizleri
Hamileliği takip eden doktorun izin verdiği ölçüde ve yoğunlukta yapılacak egzersizler, en azından kısa ve sık aralıklarla yapılan yürüyüşler baldır kaslarının derin toplardamarları pompalayarak venöz kan akımının artmasına, bacaklarda venöz durgunluk, göllenmeyi önleyerek şişliklerin de azalmasına neden olmaktadır.
Ayrıca otururken ayakları sarkıtmak yerine toplardamar dolaşımını artırmak ve kirli kanın kalbe dönüşünü kolaylaştırmak için hafif arkaya yaslanarak ayağı uzatmak şişlikleri azaltıp bacağı dinlendirerek ciddi oranda varis yakınmalarını ortadan kaldırabilmektedir.
Hamilelikte yatak istirahati zorunlu ise doktorun izin verdiği ölçüde ; bacağı sık aralıklarla çekip uzatmak, bacağa uygulanacak hafif masaj gibi hamileliğe zarar vermeyecek pasif egzersizler ayaklardaki venöz kan dolaşımını arttırıp kirli kan göllenmesini azaltarak ağrı, şişlik, kramp gibi şikayetlerin azalmasına ve varis gelişiminde olumlu etkilere neden olmaktadır..
Hamilelikte varis tedavisine yaklaşım
Hamilelik dönemindeki varislerin çoğunluğunun hamilelik bitimi, emzirme sonrası 3-4 aydan 12 aya kadar varan süreler sonunda kendiliğinden kaybolup gerileyeceği için , hamilelik ve emzirme döneminde zorunlu kalınmadıkça her türlü varise müdahale edilmemesi gereklidir.
Bu dönemde oluşan varisler genellikle acil tıbbi sorun oluşturmamaları, hamilelik sonrası büyük çoğunluğunun kendiliğinden kaybolabilmesi , varislere yönelik yapılacak acil olmayan ve sadece kozmetik etki elde edilecek olan bir müdahale bebeğin ve annenin sağlığını minimalde olsa riske atmaya neden olabileceği için bu dönemde varislere yönelik hiç bir girişim yapılmaması tercih edilir.
Ayrıca hamilelik ve emzirme döneminde hangi nedenle olursa olsun varis tedavisi için herhangi bir ilaç kullanımına en azından bebek sağlığı açısından hiç gerek yoktur.
Hamilelik sürecinde bacaklarda oluşan şişlikler, ciddi ağrılar ve varisler için doktorun muayene sonrası önereceği uygun ebat ve basınçta varis çorabı kullanmak gerekebilir. Bu özel dokuma çoraplar ; ayaktan yukarıya doğru basınç azalacak şekilde tasarlanmış olup ödem ve şişlikle birlikte toplardamarlar ve bacaktaki göllenmeyi azaltarak mevcut şikayetleride minimale indirmektedir.
Hamilelik sırasında varislerin hamileliğin doğal seyrine bağlı olarak artması, doğum sonrasında büyük oranda düzelme olasılığı bulunması, varisin kanam ve pıhtı gibi özel durumlar dışında acil bir tıbbi sorun olmaması, hamilelikte yapılacak tedavilerin anne ve bebeğe zarar verme olasılığının çok düşük bile olsa bulunması ve bu dönemdeki kozmetik tedavilerin başarısız olacakları gibi nedenlerle hamilelik dönemine ait varis tedavisinde hamilelik ve emzirme döneminin bitmesini beklemek anne açısından en uygun seçenektir.
Hamilelik döneminde Tromboemboli
Hamilelilkte toplar damarların pıhtı ile tıkanması ensık bacaklarda baldır kaslarının içindeki toplar damarlarda meydana gelmektedir. Bacakların derin toplar damarlarında meydana gelen pıhtılaşmaya derin ven trombozu denir. Genel olarak gebelik kan damarlarında pıhtılaşmaya eğilim yaratan bir faktör olarak kabul edilmektedir. Derin ven trombozu denilen toplardamarlarda pıhtılaşma durumu her 500 ila 2000 hamilelikte 1 görülebilen, doğum sonrası erken dönemde (loğusalık) hamileliğe göre daha fazla ortaya çıkan önemli bir sağlık sorunudur. Buradaki toplar damarlarda oluşan pıhtının koparak akciğere gitmesi ve klinik olarak hamilelerde solunum zorluğundan ani ölüme kadar gidebilen tabloyu oluşturmasınada Pulmoner Emboli denmektedir.
Hamilelik döneminde hiçbir hastalığı olmayan gebede bile hamileliğin doğal seyrine bağlı olarak gelişen pıhtılaşma faktörlerindeki değişiklikler, hareketsizlik ve büyüyen anne rahminin komşuluğu olan büyük çaptaki toplardamarlara bası yaparak venöz kan akımını yavaşlatması gibi nedenlerle toplardamarlarda kan akımı yavaşlaması ve bunun sonucunda damar içi pıhtı oluşum riski artmaktadır.
Venöz tromboemboli dediğimiz toplardamarlarda pıhtı oluşumu yaklaşık bin hamile kadından birisinde görülmekte olup , 35 yaş üzerindeki hamilelerde bu oran yaklaşık iki kat artmaktadır. Bunun yanısıra hamile olmayan aynı yaş kadınlarla kıyaslandığında ise hamilelerde toplardamarlarda pıhtı oluşumu klinikte 10 kat daha sık görülmektedir.
Venöz tromboemboli dediğimiz toplardamarlarda pıhtı oluşumu saptanan gebelerin yaklaşık %40'ındakalıtsal trombofili denilen kalıtsal pıhtılaşma bozuklukları bulunmaktadır. 35 yaşından büyük olanlar, çok sayıda doğum yapanlar ve uzamış doğum eylemi varlığında toplardamarlarda pıhtı oluşum oranı artmaktadır.
Hamilelikte ve emzirme döneminde toplardamar tıkanıklığı nedenleri ve risk faktörleri:
- Pıhtılaşmaya eğilim yaratan doğuştan kalıtımsal hastalıklar.
- Obezite
- Hareketsizlik
- Travma, kaza
- Daha önce toplardamar tıkanıklığı öyküsü
- Çok uzun süre hareket etmeden yolculuk yapmak
Belirtiler:
Toplardamarların pıhtı ile tıkandığı durumlarda bacakta şişme, ödem, kızarma, morarma, ısı artışı, hassasiyet, ağrı ,gerginlik, yürüme zorluğu gibi şikayetler meydana gelebilir. Pulmoner emboli yani akciğere pıhtı atması gibi bir durum geliştiğinde ise nefes darlığı, göğüs ağrısı, soluk borusundan kan gelmesi, hızlı nefes alma, , aşırı bitkinlik gibi ciddi belirtiler hatta hasta kaybına kadar giden klinik tablo gelişebilir.
Venöz tromboemboli ve buna bağlı gelişen Pulmoner Emboli ; halen gelişmiş ülkelerde bile anne ölümlerinin en sık sebebi olduğundan bu tablo geliştiğinde veya şüphesinde bile hızlı bir şekilde en yakın sağlık birimine müracat etmek anne ve bebek sağlığı açısından çok önemlidir.
